اصطلاح صوت را بارها در بحث تلاوت شنیده ایم . در این سلسله مطالب قصد داریم ، صوت و اصطلاحات وابسته به آن را در حد امکان توضیح دهیم .

تعریف صوت : 

صدا امواجی است که از برخورد اشیاء و تماس دو شیء با یکدیگر حاصل و از طریق گوش شنیده می شود و مراد از آن در قرائت ،

صدای مطلق و خشک و بی روح است که بدون هیچ گونه احساس و آهنگ موزونی خارج می شود .

صوتی که از طریق دستگاه تکلم به صورت صدا بیرون می آید ، در واقع مایه و صدای اصلی شخص است . این صدا و صوت به خودی خود جایگاه و ارزشی ندارد ، ب

لکه این الحان و لهجه ها و نغمات هستند که به " صدا " زیبایی و طراوت می بخشند . چه بسا الحان و نغمات زیبا ،

صداییی با کیفیت پایین را زینت بخشیده آن را به صوتی نیکو و الحانی روح بخش تغییر دهند .

اما تعریف دقیق صوت عبارتست از بانگ ، آواز یا صدایی که از اشیاء به گوش می رسد و در قرائت قرآن ، منظور صدای قاری است که از ارتعاش تارهای صوتی ایجاد می شود .

این صوت جدای از آهنگ و الحان است و بدون نغمه می باشد .

ویژگی های صوت

هر صدایی ویژگی هایی دارد که برای آشنایی بیشتر با این ویژگی ها به توضیح آنها می پردازیم : شدت ، قوت یا قدرت صوت

صوت قوی به صوتی گفته می شود که شخص بدون آن که دچار سختی و تکلف شود ، کلامش آشکار و رسا به گوش مستمع برسد .

به عبارت دیگر قدرت صوت ، میزان حجم صوتی است که هنگام خروج صدا به گوش می رسد . برای روشن شدن مطلب به ذکر یک مثال می پردازیم :

شخصی در یک مکان با صدای مشخصی بدون فشار و سختی به طور معمولی و عادی صحبت می کند ، در حالی که شخص دیگری

با همان صدا و به طور معمولی صحبت می کند ، ولی صدای او از فاصله ی دورتر به راحتی شنیده می شود . این همان قوت صوتی است که در اشخاص متفاوت است .

اگر چه قدرت صوتی یک ویژگی ذاتی است ، ولی با تمرین و ممارست می توان آن را پرورش داد . خوردن سبزیجات و پرهیز غذایی مناسب و ترتیل خوانی در بالا بردن صوت موثر است .

زیر و بم صدا

صدای بَم در علم اصوات به صداهایی اطلاق می شود که از نظر صوتی پر و اشباع هستند . صدای زیر در اصطلاح قرائت به صداهای نازک ، ترقیق و پست گفته می شود .

هر صوت انسان می تواند دارای ویژگی های زیر و بم باشد . البته باید ذکر کرد که صدای هر فرد به صورت منفرد زیر و بم یا متوسط نیست ،

بلکه هر شخصی در صورت تمرین و ورزش های صوتی می تواند با توجه به استعداد های خویش این ویژگی را دارا شود .

رای یک قاری زیر و بم کردن صدا و صوت در هنگام قرائت بسیار مهم است ، چرا که قاری پس از تلاوت در گام های بالا ( در پرده های صوتی یا طبقات بالا ) خسته شده و به استراحت نیاز دارد .

در این جا قاری از صدای بم خود استفاده می کند . پس هر دو صوت بم و زیر لازم است . اگر صوت یا صدا را از نظر طبقات صوتی تقسیم بندی کنیم ، صوت مردان بم بوده

و حالت گنگ تری دارد ، ولی صوت زنان و کودکان قبل از بلوغ دارای حالت زیر بوده و تیز و با نفوذ است .

ارتفاع صوت

فاصله ی میان پایین ترین و بالاترین نقطه ی صوت را ارتفاع صوت گویند و در این فاصله طبقه های صوتی یا پرده های متعدد صدا قرار دارند .

ارتفاع صدا به تعداد ارتعاش های تارهای صوتی بستگی دارد . هر چه تعداد این ارتعاش ها بیشتر باشد ،

صدا دارای ارتفاع بیشتر و در نتیجه زیر تر است و هر چه تعداد ارتعاش ها کمتر باشد ، ارتفاع صدا نیز کمتر و در نتیجه صدا بم تر خواهد بود .

صدا ها دو نوع هستند :

1- صداهای سینه ای که عمدتا بم و از ارتفاع کمتری برخوردار هستند (باس)

2- صداهای سری که عمدتا زیر و دارای ارتفاع بیشتری هستند (تِنور)

هر یک از این دو صدا زیبایی خاص خود را دارد . مسلما صدای اول ارتفاع صدای دوم و صدای دوم بم صدای اول را ندارد .

گرچه هر دوی این صداها هم بم دارند و هم اوج ، ولی قدرت و جذابیت صدای اول با بم بودن صدا و در صدای دوم با اوج بودن صداست .

عوامل موثر در ارتفاع (زیر و بم) صدا

1- تسلط بر هوای بازدم و تنظیم ارتعاش تارهای صوتی به میل خود .

2- آمادگی عضلات حنجره که هرچه این آمادگی بیشتر باشد ارتعاش تارهای صوتی بیشتر شده و صدا زیرتر خواهد شد .

3- طول تارهای صوتی تاثیر معکوس در زیر و بمی صدا دارد ، به این صورت که هر چه طول تارهای صوتی بیشتر باشد

، ارتعاش آنها کمتر شده و در نتیجه صدا بم می شود و هر چه طول تارهای صوتی کمتر باشد ، ارتعاش آنها بیشتر شده و صدا زیرتر می گردد .

4- سن و جنس افراد در زیر و بم شدن صدا تاثیر بسزایی دارد . صدای کودکان و زنان از صدای مردان زیرتر است .

زیرا تارهای صوتی کودکان و زنان کوتاه تر و دارای ضخمات کم تری است . این ویژگی منجر به افزایش ارتعاش تارهای صوتی در ثانیه می شود .

                                                                                                                                                                                                       سید مرتضی رضوی